Waarom Raakt Het Elektriciteitsnet Vol? Netbeheerder Waarschuwt Voor 2025

Heb je het gemerkt? De groei van hernieuwbare energie in België breekt alle records. In 2023 produceerden wind- en zonne-energie samen maar liefst 21,5 TWh, een stijging van 23% vergeleken met 2022. Een prachtig resultaat voor onze duurzame toekomst, maar dit succes brengt ook uitdagingen met zich mee. Het elektriciteitsnet, dat oorspronkelijk gebouwd was voor eenrichtingsverkeer van elektriciteit, moet nu omgaan met tweerichtingsverkeer door decentrale energieopwekking.

De Belgische netbeheerder luidt de alarmbel: ons huidige elektriciteitsnet kan deze snelle ontwikkelingen niet bijhouden. De meeste huisaansluitingen zijn ontworpen voor slechts 1,6 kW, wat simpelweg niet genoeg is voor moderne woningen met warmtepompen, zonnepanelen en elektrische auto's. Om het net klaar te maken voor de toekomst, is een investering van 4 miljard euro nodig in de komende tien jaar.

In dit artikel leggen we je uit waarom het elektriciteitsnet onder druk staat, welke technische beperkingen er zijn en hoe de netbeheerders deze uitdagingen willen aanpakken richting 2025. Zo krijg je een helder beeld van wat er speelt én wat dit voor jou kan betekenen.

Fysieke limieten van het Belgische elektriciteitsnet

Het Belgische elektriciteitsnet loopt tegen zijn grenzen aan, vooral door de razendsnelle groei van elektrificatie en hernieuwbare energie. Wist je dat momenteel ongeveer 35 bedrijven wachten op aansluitingen op het Vlaamse elektriciteitsnet? Het netwerk kan de extra belasting simpelweg niet aan [17]. Dit probleem speelt bij 16 van de 235 transformatorstations in Vlaanderen, precies op die punten waar het hoogspanningsnet en het distributienet elkaar ontmoeten [17].

Maximale belasting van laagspanningskabels in oude wijken

De laagspanningsnetten in België hebben een lange geschiedenis. Ze zijn ontworpen om minstens 50 jaar mee te gaan [17]. Dat betekent dat we vandaag nog steeds leven met ontwerpkeuzes uit een tijd waarin niemand dacht aan zonnepanelen of elektrische auto's. Vroeger werkten de verschillende elektriciteitsdistributienetbeheerders ook veel onafhankelijker van elkaar, elk met eigen beleid en regels voor het ontwerpen van laagspanningsnetten [17].

Wanneer een netelement van het laagspanningsnet te zwaar belast wordt, ontstaan twee vormen van congestie:

• Stroomcongestie: dit gebeurt vooral door te veel gelijktijdige afname. Recente studies tonen aan dat op 2,4% van de netkilometers stroomcongestie kan optreden tijdens koude winterdagen met hoge afname [17].

• Spanningscongestie: dit komt voornamelijk door injectie van decentrale productie, waardoor de netspanning lokaal omhoog gaat. Deze vorm van congestie komt voor op 8,8% van de netkilometers tijdens zonnige zomerdagen met veel injectie [17].

De beschikbare capaciteit hangt bovendien af van netkenmerken zoals de uitbatingsspanning. Een net met 230V kan minder stroom verwerken dan een net met 400V, zelfs als de stroomsterkte gelijk blijft [17].

Transformatorcapaciteit: 160kVA vs 400kVA in nieuwe installaties

De belasting van elektriciteitsleidingen wordt uitgedrukt als verhouding tussen wat er werkelijk door de lijn stroomt en wat er maximaal doorheen kan [4]. Deze verhouding verschilt afhankelijk van factoren zoals transmissiecapaciteit, spanningsniveau en het aantal circuits.

Wat gebeurt er als de vraag naar transport van elektriciteit groter wordt dan het net aankan? Dan ontstaat netcongestie. Dit vergroot lokaal het risico op overbelasting, wat uiteindelijk kan leiden tot stroomuitval [2]. Netbeheerder Elia kijkt positief naar de toekomst dankzij hun omvangrijk investeringsplan, maar verwacht toch significante toenamen in elektriciteitsverbruik vanaf 2026-2027 [5].

Een extra uitdaging zijn de nieuwe soorten stroomgebruikers. Grote batterijparken en datacenters vragen enorme vermogens [1]. Netbeheerders werken daarom aan slimme oplossingen, zoals flexibele aansluitingen waarbij het vermogen tijdelijk wordt verlaagd tijdens piekmomenten [2].

Voor gewone huishoudens met een laagspanningsaansluiting is er voorlopig geen probleem [1]. Toch vragen de netbeheerders zich af of de Vlaamse overheid in de toekomst niet anders moet omgaan met zware elektriciteitsaansluitingen [1].

Rol van netbeheerders elektriciteit en gas in België

Wie zorgt er eigenlijk voor dat jouw lichten aangaan als je de schakelaar omzet? In België werken verschillende netbeheerders achter de schermen om elektriciteit en gas betrouwbaar bij jouw huis of bedrijf te krijgen. Deze bedrijven spelen een cruciale rol in de energieketen.

Wie is mijn netbeheerder België: Elia, Fluvius en Sibelga uitgelegd

Anders dan bij energieleveranciers kun je jouw netbeheerder niet zelf kiezen - deze wordt bepaald door je woonplaats. Een netbeheerder is een onafhankelijk nutsbedrijf dat de energie-infrastructuur beheert en onderhoudt. Woon je in Vlaanderen? Dan is Fluvius jouw distributienetbeheerder voor zowel elektriciteit als aardgas. In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is Sibelga verantwoordelijk, terwijl Wallonië maar liefst vijf verschillende netbeheerders kent: ORES (de grootste), RESA, AIEG, AIESH en REW [6].

Wat doen netbeheerders precies voor jou?

• Aanleg en onderhoud van het energienetwerk

• Nieuwe aansluitingen op het net

• Meteropnames

• Interventies bij storingen of gaslekken

• Zonnepanelen aanmelden en registreren

Transmissienetbeheerder België: taken en verantwoordelijkheden van Elia

Naast de regionale distributienetbeheerders heeft België één landelijke transmissienetbeheerder: Elia. Dit bedrijf zorgt voor het transport van elektriciteit over grote afstanden via het hoogspanningsnet. Met meer dan 8.800 kilometer aan lijnen en ondergrondse kabels beheert Elia het volledige Belgische hoogspanningsnet van 30.000 tot 400.000 volt [7]. Belangrijk om te weten: Elia heeft een wettelijk monopolie [8] en staat onder toezicht van regulatoren zoals de CREG (federaal) en de VREG (Vlaanderen) [9].

Elia heeft drie hoofdtaken [10]:

1. Het elektriciteitssysteem beheren en balanceren

2. De energiemarkt faciliteren

3. De infrastructuur onderhouden en ontwikkelen

Het resultaat mag er zijn: met een betrouwbaarheidsgraad van 99,99% zorgt Elia dat elektriciteit veilig van producenten naar distributienetbeheerders en grote industriële verbruikers komt [7].

Netbeheerder gas België vs elektriciteit: verschillen in infrastructuur

Elektriciteit en gas zijn twee verschillende energievormen, en dat zie je terug in de netbeheerders. Voor elektriciteit zorgt Elia voor het hoofdtransport, terwijl bij gas Fluxys deze rol vervult [11]. Beide beheren hun eigen specifieke infrastructuur, maar werken onder vergelijkbare regels.

De distributienettarieven die je betaalt, dekken zowel de kosten voor het lokale distributienet als de transmissiekosten die aan Elia worden betaald [12]. Goed om te weten: sinds 1 januari 2023 worden in Vlaanderen de nettarieven anders berekend. Het oude onderscheid tussen dag- en nachttarief voor nettarieven bestaat niet meer [12].

Beleidsmatige vertragingen en investeringsachterstanden

De netuitbreiding in België verloopt niet zo vlot als we zouden willen. Beleidsmatige en financiële hindernissen zorgen voor aanzienlijke vertragingen. Deze obstakels vormen een kernprobleem bij het moderniseren van ons elektriciteitsnet, waardoor de hele energietransitie in gevaar komt.

Vergunningstrajecten voor netuitbreiding: gemiddeld 8 jaar

Weet je hoelang het duurt om een nieuwe elektriciteitsverbinding aan te leggen? De vergunningsprocedures voor nieuwe netinfrastructuur slepen eindeloos lang aan. Voor interne investeringen in stations zijn de vergunningstermijnen nog redelijk, maar voor nieuwe kabels en lijnen kan het proces jarenlang duren [13]. Het gevolg? Sommige projecten worden vlot uitgevoerd, terwijl grotere netuitbreidingen vastlopen in een moeras van bureaucratie.

Alsof dat nog niet genoeg is, zorgen lokale regelgeving en bouwplannen voor extra hoofdbrekens [14]. De netbeheerder moet bij capaciteitstekorten eerst onderzoek doen naar mogelijkheden voor congestiemanagement en hierover rapporteren aan de toezichthouder. Dit vertraagt het hele proces nog meer.

ACM-doelmatigheidstoets en gebrek aan anticiperend beleid

De Autoriteit Consument & Markt (ACM) kijkt streng toe op wat netbeheerders doen [15]. Hun focus ligt op veiligheid, betrouwbaarheid, productkwaliteit en dienstverlening. Maar er is een probleem: de huidige first-come-first-served aanpak bij transportverzoeken werkt niet meer goed in een net dat steeds voller raakt.

Daarom heeft de ACM op 18 april 2024 een belangrijk besluit genomen. Ze hebben een prioriteringskader voor schaarse transportcapaciteit geïntroduceerd [16]. Vanaf 1 oktober 2024 krijgen projecten met maatschappelijke waarde voorrang, zoals batterijsystemen die congestie kunnen verminderen [17].

De VREG (Vlaamse Regulator van de Elektriciteits- en Gasmarkt) blijft benadrukken dat kostenefficiëntie cruciaal is bij netontwikkeling [18]. Ze waarschuwt tegelijk voor het risico van overdimensionering als we te proactief investeren.

Investeringsplannen Fluvius 2024-2033: 4 miljard euro voor netversterking

Goed nieuws: Fluvius, onze netbeheerder in Vlaanderen, heeft een ambitieus investeringsplan klaarliggen voor 2024-2033. In totaal wil Fluvius bijna 11 miljard euro investeren in de Vlaamse distributienetten voor elektriciteit en gas [19].

Om ervoor te zorgen dat ook gewone huishoudens kunnen overschakelen op meer elektrische toepassingen, moet tegen 2032 minimaal 40% van de laagspanningskabels worden aangepast of uitgebreid [20]. Dit is geen luxe maar pure noodzaak, gezien de groeiende rol van elektriciteit in onze evolutie naar klimaatneutraliteit.

De Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen (SERV) is echter niet helemaal tevreden. In een recent advies vragen ze om extra inspanningen om de Vlaamse elektriciteits- en gasnetten kostenefficiënter en sneller toekomstklaar te maken [19]. De raad vindt dat het huidige plan te veel investeringen en kosten doorschuift naar de jaren '30 en '40. Met andere woorden: we moeten nu handelen, niet later.

Technische oplossingen voor netverzwaring

Hoe kunnen we de netcongestie in België aanpakken zonder het hele elektriciteitsnet te vervangen? Onze netbeheerders werken aan slimme technische oplossingen die het bestaande net beter benutten. Deze innovatieve methoden bieden perspectief zonder dat de complete infrastructuur op de schop moet.

Dynamic Line Rating met 30% capaciteitswinst

Ken je Dynamic Line Rating (DLR) al? Dit is een slimme technologie die de maximale capaciteit van hoogspanningslijnen in real-time bepaalt door rekening te houden met lokale weersomstandigheden. Anders dan bij traditionele statische berekeningen, gebruikt DLR sensoren die direct op de hoogspanningskabels gemonteerd zijn [21]. Deze sensoren meten doorlopend belangrijke waarden zoals de temperatuur en doorbuiging van de lijnen.

Onze Belgische transmissienetbeheerder Elia is al sinds 2008 bezig met deze technologie, in samenwerking met Ampacimon© [21]. En het resultaat mag er zijn! Dankzij gunstige weersomstandigheden, zoals wind die de kabels afkoelt, kan tot wel 30% meer elektriciteit worden getransporteerd zonder dat het net uitgebreid hoeft te worden [22]. Met deze aanpak is België één van de voorlopers in Europa [23].

Reconductoring met ACCC-geleiders: 2x transmissiecapaciteit

Een tweede slimme oplossing is 'reconductoring': het vervangen van bestaande geleiders door moderne ACCC-varianten (Aluminium Conductor Composite Core). Deze innovatieve geleiders combineren aluminium met een kern van composietmateriaal, waardoor ze beter geleiden met minder gewicht en doorhang [23].

Het grote voordeel? We kunnen de bestaande masten hergebruiken, terwijl de transmissiecapaciteit gewoon verdubbelt [24]. Bovendien vermindert deze techniek de elektriciteitsverliezen tijdens transport, wat leidt tot flinke CO₂-besparingen [23]. In Nederland heeft netbeheerder TenneT deze techniek al succesvol toegepast bij het project Lelystad-Ens, waarbij de capaciteit werd verhoogd van 2.500A naar maar liefst 4.000A [25].

HVDC-kabels voor langeafstandstransport vanaf 50 km

Wist je dat hoogspanningsgelijkstroom (HVDC) uitkomst biedt waar traditionele wisselstroom tekortschiet? Deze technologie is bijzonder effectief voor ondergrondse kabels en zeekabels, waarbij de voordelen al merkbaar zijn vanaf slechts 50 kilometer [23]. Voor verbindingen onder water is het inmiddels de standaard geworden [3].

België heeft al ervaring met HVDC, vooral door de ALEGrO-interconnectie tussen Luik en Aken. Dit is een 90 km lange ondergrondse kabel met 320 kV spanning en een capaciteit van 1000 MW [3]. De efficiëntie van HVDC-kabels wordt vooral duidelijk bij langere afstanden, omdat er veel minder elektriciteit verloren gaat tijdens het transport [26].

De initiële investeringskosten voor converterstations zijn weliswaar hoog, maar de lagere verliezen en hogere capaciteit maken HVDC-technologie uiteindelijk tot een kosteneffectieve keuze voor grote transportafstanden [26].

Conclusie

Het Belgische elektriciteitsnet staat voor enorme uitdagingen door de razendsnelle groei van hernieuwbare energie en elektrificatie. De fysieke beperkingen van ons huidige net, vooral in oudere wijken, schreeuwen om doordachte oplossingen. Netbeheerders zoals Elia en Fluvius zetten zich volop in om deze problemen aan te pakken, maar lopen vast in trage vergunningsprocedures en investeringsachterstanden.

Gelukkig bieden technische innovaties lichtpuntjes voor de toekomst. Dynamic Line Rating geeft ons 30% meer netcapaciteit zonder grote ingrepen, terwijl ACCC-geleiders de transmissiecapaciteit kunnen verdubbelen. HVDC-kabels zorgen dan weer voor efficiënt transport over langere afstanden. Deze slimme oplossingen zijn onmisbaar om onze energiedoelen voor 2025 te halen.

De modernisering van het elektriciteitsnet is geen eenmanszaak. Het vraagt om een gezamenlijke inspanning van netbeheerders, overheid én burgers. De geplande investering van 4 miljard euro door Fluvius toont dat België deze uitdaging serieus neemt. Met de juiste mix van technische vernieuwingen en beleidsaanpassingen maken we ons elektriciteitsnet klaar voor een duurzame toekomst. Zo kunnen we samen blijven genieten van betrouwbare energie, ook als de zon niet schijnt of de wind niet waait.

FAQs

Q1. Waarom raakt het Belgische elektriciteitsnet overbelast? Het Belgische elektriciteitsnet raakt overbelast door de snelle groei van hernieuwbare energie en toenemende elektrificatie. Het huidige net, vooral in oudere wijken, is niet ontworpen voor de moderne energiebehoeften zoals zonnepanelen, warmtepompen en elektrische auto's.

Q2. Wie is verantwoordelijk voor het beheer van het elektriciteitsnet in België? In België zijn er verschillende netbeheerders. Elia is de landelijke transmissienetbeheerder voor hoogspanning. Voor distributie is Fluvius verantwoordelijk in Vlaanderen, Sibelga in Brussel, en in Wallonië zijn er vijf verschillende netbeheerders waaronder ORES en RESA.

Q3. Welke technische oplossingen worden ingezet om de netcapaciteit te vergroten? Er worden verschillende innovatieve oplossingen toegepast, zoals Dynamic Line Rating (voor 30% meer capaciteit), reconductoring met ACCC-geleiders (verdubbeling van transmissiecapaciteit), en HVDC-kabels voor efficiënt langeafstandstransport van elektriciteit.

Q4. Hoe wordt de stabiliteit van het elektriciteitsnet in België gewaarborgd? Elia, de Belgische transmissienetbeheerder, zorgt ervoor dat de netfrequentie constant op 50 Hertz blijft. Dit is cruciaal voor de stabiliteit en betrouwbaarheid van het elektriciteitsnet voor zowel bedrijven als huishoudens.

Q5. Welke investeringen zijn gepland om het elektriciteitsnet te versterken? Fluvius, de netbeheerder voor Vlaanderen, heeft een investeringsplan van 11 miljard euro opgesteld voor 2024-2033. Hiervan is 4 miljard euro specifiek bestemd voor het versterken van het elektriciteitsnet om toekomstige uitdagingen aan te kunnen.